10.04.2020, 08:45:43
(Ten post był ostatnio modyfikowany: 10.04.2020, 08:57:59 przez Edward.)
Kochani,
wycofałem się z publikowania na forum. To jednak wymagające czasu zajęcie, a koronawirus ostrzega, że jeśli popełnię błąd i on mnie dopadnie, to nawet z rodziną pożegnać się nie zdążę. Siły i środki skoncentrowałem więc na na tym, co jeszcze w życiu zaplanowałem zrobić. Od czasu do czasu jednak tutaj coś napiszę, ale bez naruszania regulaminu, a dzisiaj proszę Was o pomoc.
===
Pracuję nad czwartym tomem "Kresowej opowieści".
Będzie to powieść o wyprawie w 2017 roku kilku osób na Pokucie. Wyprawie śladami ich wcześniejszych wycieczek i dokonań oraz spotkań z poznanymi wtedy ludźmi.
Moją ambicją jest, aby Ukraińcy na kartach powieści mówili po ukraińsku, ale pojawia się problem, jak ich wypowiedzi prezentować. Cyrylicą, czy fonetycznym zapisem ukierunkowanym na anglosaskich czytelników, jaki oferuje Tłumacz Google.
Wczoraj napisałem jeden z rozdziałów IV tomu, opisujący prawdziwą sytuację, w jakiej brałem udział.
Ten opis wiernie oddaje spotkanie z wnukiem Ukrainki od kożuszka i dialogi, jakie wtedy miały miejsce.
Publikuję ten rozdział w obu wersjach (cyrylica/zapis dla anglosasów), a Was proszę o opinię, którą wersję lepiej się czyta. To 'surowa' wersja przed jakąkolwiek korektą, dlatego podzielcie się jedynie opinią o tym, która z nich jest bardziej przyjazna czytelnikowi.
Ctrl+C i Ctrl+V zlikwidował wszystkie przypisy z tłumaczeniami, ale one w powieści oczywiście będą.
W tym opisie, Wojciech, to ja, a Jadwiga, to Moja Mama.
DIALOGI ZAPISANE CYRYLICĄ
Wrócili do ‘Warszawy’, jak przed wojną Ukraińcy nazywali skupisko kilkunastu domów, w których mieszkali Polacy i skręcili w drogę prowadzącą do drogi cerkiewnej.
- Zobaczcie, - pani Jadwiga uśmiechnęła się – nasze znicze jeszcze się świecą. Zatrzymajmy się.
Bus zaparkował przy wiekowej sośnie, która z pewnością pamiętała rok 1944 i gdyby umiała mówić, to jej opowieść byłaby niezwykła.
Mówiłaby o polskich i ukraińskich radościach i smutkach, o weselach i pogrzebach, o miłości i o zdradzie. O przyjaźni i nienawiści, o ukaranych i nieukaranych zbrodniach. Powiedziałaby, że stosunki między Polakami i Ukraińcami były skomplikowane, że do ich odmalowania nie wystarczą tylko czarne i białe kolory. Że gniew etnicznych gospodarzy tej ziemi narastał powoli, że miał powody by narastać, ale że nigdy, że przenigdy nie miał prawa doprowadzić do zdarzeń, które w tej wsi miały miejsce 10 listopada 1944 roku.
- To nie są nasze znicze – zauważyła Magda. – Nasze były pękate, a te są smukłe.
- Я сказав, що тут живуть добрі Українці – Kola uśmiechnął się.
Pomodlili się, postali w ciszy i pojechali dalej.
- Tutaj, w tym domu, mieszkała Oksana – pani Jadwiga pokazała budynek stojący po prawej stronie drogi, kryty ocynkowaną blachą.
- Stąd wychodziła do Kut po Anię i tutaj szczęśliwie wróciła. A kukurydza taka sama duża rośnie, jak wtedy – dla odmiany wskazała dłonią duży zagon tej rośliny po lewej stronie.
Droga kończyła się ciasnym zakrętem i łączyła z inną, nieco szerszą.
- To droga cerkiewna – pani Jadwiga uważnie rozglądała się dokoła. – Proszę jechać powoli – zwróciła się do kierowcy. – Jeśli spotkamy jeden dom, to musi być ten, którego szukamy.
Nie ujechali nawet stu metrów, gdy zza gęstwiny wysokich olch, wierzb i wikliny ukazał się nie jeden dom, ale dwa. Zaskoczyło to panią Jadwigę.
- Gdyby nie ten drugi, to wszystko by się zgadzało – mówiła zmartwiona.
Rzeczywiście byli na odludziu. Gościniec z Kut do Śniatyna, wzdłuż którego usytuowana była większość wiejskich zabudowań znajdował się pół kilometra stąd. Zarysy innych domów były ledwie widoczne, dziewiętnastowiecznej cerkwi znajdującej się za nimi w ogóle nie było widać.
- Nie, to nie jest dom, pani Jadwigo, – Wojciech wskazał mniejsze z zabudowań – to budynek gospodarczy. Być może właśnie tutaj wydarzyła się ta scena z kożuszkiem.
- Це неможливо – odezwał się Kola. – Цей будинок не більше двадцяти років.
Uwaga ukraińskiego przewodnika była trafna. Na pewno znajdowali się przed domem zbudowanym po wojnie, prawdopodobnie w latach osiemdziesiątych lub dziewięćdziesiątych minionego wieku. Przed domem większym i ładniejszym niż większość starych zabudowań w tej ubogiej wsi.
- Ось ми повертаємось назад – nowy burmistrz wioski, który im towarzyszył i dotąd nie zabierał głosu, rozłożył ręce. – Це мало бути інше місце.
Kiedy wszyscy, oprócz pani Jadwigi, pogodzili się z fiaskiem misji i zgodzili się z burmistrzem, w drzwiach domu stanął, z wyglądu, sześćdziesięcioletni mężczyzna.
- Що ти шукаєтє? – zapytał spokojnym głosem. – Я живу тут, я вам допоможу.
- Szukamy przeszłości – Wojciech uścisnął wyciągniętą dłoń gospodarza. – W 1944 roku, kiedy wieczorem we wsi Ukraińska Powstańcza Armia mordowała Polaków, dwom Polkom udało się uciec. Jednej z nich Ukrainka, młoda kobieta, mieszkająca gdzieś tutaj, dała kożuszek. Tego domu szukamy.
Halina z Magdą zauważyły, że po słowach Wojciecha o UPA burmistrz i Kola spojrzeli na siebie i obaj pokręcili głowami.
- Цього будинку вже немає – gospodarz uśmiechnął się. – Він був старий, я його знесли і збудували нове. Це був будинок моєї бабусі. Я знаю цю історію з її оповідань .
- Бабуся сказала, що бандерейці приїхали звідти – wskazał dłonią okazały zagajnik, który w czasie wojny był pewnie tylko zbiorowiskiem zarośli.
- Будь ласка, не кажіть цього! – głos burmistrza był zdecydowany. – Невідомо хто це був. Було темно.
Gospodarz miał na imię Michajło. Wojciech poprosił go o pokazanie grobu jego babci, czyli Ukrainki od kożuszka, jak nazywali między sobą kobietę, która w czasach pogardy dla polskiego życia zdobyła się na tak szlachetny gest.
Pojechali razem drogą cerkiewną. Zatrzymali się obok cerkwi, przy której znajdował się cmentarz. Zaskoczył ich jego wygląd.
Cmentarz był na łące. Nie było na nim alejek, nie było drzew, nie było ubitej gołej ziemi. Była łąka, na której rosły kwiaty, takie same, jak u nas o tej porze roku.
Miejsca zmarłych wyglądały bardzo różnie. Przyciągały wzrok okazałe nagrobki z granitu i marmuru, ale wśród nich ulokowały się znacznie skromniejsze – czasem murowane, czasem wylewane z betonu systemem gospodarczym, ale też czasem jedynie metalowe krzyże z tabliczką, wbite w płaską ziemię bez charakterystycznego kopczyka.
Żywych kwiatów prawie nie było. Można było odnieść wrażenie, że zmarli wolą te, które za życia wydeptywali na łąkach, polach i tołoce, czyli dzikich i niczyich łęgach nad Czeremoszem, że nie tęskNią za różami, goździkami czy chryzantemami. Trudno powiedzieć, czy wzdychali do plastikowych wieńców, a tych na cmentarzu było zatrzęsienie.
- Саме тут – Michajło zatrzymał się przed zadbanym grobem.
Z dużego kolorowego zdjęcia wkomponowanego w cementowy, odlany z formy, pomnik, spoglądała na nich ładna młoda dziewczyna. Miała wąskie usta, duże brązowe oczy, a czarne gęste włosy przykrywały jej czoło i spadały falami na ramiona.
Była w białej rozpinanej koszuli ze stójką wykończoną czerwonym szlaczkiem. Koszulę zdobił szeroki czerwony haft, a szyję pojedynczy sznur korali.
- Tu spoczywa Gordijczuk Jewdokia Pietriwna 1911–1969 – przeczytał Wojciech tłumacząc cyrylicę.
Zapalili znicz, modlitwą podziękowali za kożuszek i zadumali się nad pokręconą polsko-ukraińską historią.
WERSJA Z ANGLOSASKIM ZAPISEM DIALOGÓW
Wrócili do ‘Warszawy’, jak przed wojną Ukraińcy nazywali skupisko kilkunastu domów, w których mieszkali Polacy i skręcili w drogę prowadzącą do drogi cerkiewnej.
- Zobaczcie, - pani Jadwiga uśmiechnęła się – nasze znicze jeszcze się świecą. Zatrzymajmy się.
Bus zaparkował przy wiekowej sośnie, która z pewnością pamiętała rok 1944 i gdyby umiała mówić, to jej opowieść byłaby niezwykła.
Mówiłaby o polskich i ukraińskich radościach i smutkach, o weselach i pogrzebach, o miłości i o zdradzie. O przyjaźni i nienawiści, o ukaranych i nieukaranych zbrodniach. Powiedziałaby, że stosunki między Polakami i Ukraińcami były skomplikowane, że do ich odmalowania nie wystarczą tylko czarne i białe kolory. Że gniew etnicznych gospodarzy tej ziemi narastał powoli, że miał powody by narastać, ale że nigdy, że przenigdy nie miał prawa doprowadzić do zdarzeń, które w tej wsi miały miejsce 10 listopada 1944 roku.
- To nie są nasze znicze – zauważyła Magda. – Nasze były pękate, a te są smukłe.
- YA skazav, shcho tut zhyvutʹ dobri Ukrayintsi – Kola uśmiechnął się.
Pomodlili się, postali w ciszy i pojechali dalej.
- Tutaj, w tym domu, mieszkała Oksana – pani Jadwiga pokazała budynek stojący po prawej stronie drogi, kryty ocynkowaną blachą.
- Stąd wychodziła do Kut po Anię i tutaj szczęśliwie wróciła. A kukurydza taka sama duża rośnie, jak wtedy – dla odmiany wskazała dłonią duży zagon tej rośliny po lewej stronie.
Droga kończyła się ciasnym zakrętem i łączyła z inną, nieco szerszą.
- To droga cerkiewna – pani Jadwiga uważnie rozglądała się dokoła. – Proszę jechać powoli – zwróciła się do kierowcy. – Jeśli spotkamy jeden dom, to musi być ten, którego szukamy.
Nie ujechali nawet stu metrów, gdy zza gęstwiny wysokich olch, wierzb i wikliny ukazał się nie jeden dom, ale dwa. Zaskoczyło to panią Jadwigę.
- Gdyby nie ten drugi, to wszystko by się zgadzało – mówiła zmartwiona.
Rzeczywiście byli na odludziu. Gościniec z Kut do Śniatyna, wzdłuż którego usytuowana była większość wiejskich zabudowań znajdował się pół kilometra stąd. Zarysy innych domów były ledwie widoczne, dziewiętnastowiecznej cerkwi znajdującej się za nimi w ogóle nie było widać.
- Nie, to nie jest dom, pani Jadwigo, – Wojciech wskazał mniejsze z zabudowań – to budynek gospodarczy. Być może właśnie tutaj wydarzyła się ta scena z kożuszkiem.
- Tse nemozhlyvo – odezwał się Kola. – Tsey budynok ne bilʹshe dvadtsyaty rokiv
Uwaga ukraińskiego przewodnika była trafna. Na pewno znajdowali się przed domem zbudowanym po wojnie, prawdopodobnie w latach osiemdziesiątych lub dziewięćdziesiątych minionego wieku. Przed domem większym i ładniejszym niż większość starych zabudowań w tej ubogiej wsi.
- Osʹ my povertayemosʹ nazad – nowy burmistrz wioski, który im towarzyszył i dotąd nie zabierał głosu, rozłożył ręce. – Tse malo buty inshe mistse .
Kiedy wszyscy, oprócz pani Jadwigi, pogodzili się z fiaskiem misji i zgodzili się z burmistrzem, w drzwiach domu stanął, z wyglądu, sześćdziesięcioletni mężczyzna.
- Shcho vy shukayete? – zapytał spokojnym głosem. – YA zhyvu tut, ya vam dopomozhu.
- Szukamy przeszłości – Wojciech uścisnął wyciągniętą dłoń gospodarza. – W 1944 roku, kiedy wieczorem we wsi Ukraińska Powstańcza Armia mordowała Polaków, dwom Polkom udało się uciec. Jednej z nich Ukrainka, młoda kobieta, mieszkająca gdzieś tutaj, dała kożuszek. Tego domu szukamy.
Halina z Magdą zauważyły, że po słowach Wojciecha o UPA burmistrz i Kola spojrzeli na siebie i obaj pokręcili głowami.
- Tsʹoho budynku vzhe nemaye – gospodarz uśmiechnął się. – Vin buv staryy, ya yoho znesly i zbuduvaly nove. Tse buv budynok moyeyi babusi. YA znayu tsyu istoriyu z yiyi opovidanʹ .
- Babusya skazala, shcho bandereytsi pryyikhaly zvidty – wskazał dłonią okazały zagajnik, który w czasie wojny był pewnie tylko zbiorowiskiem zarośli.
- Budʹ laska, ne kazhitʹ tsʹoho! – głos burmistrza był zdecydowany. – Nevidomo khto tse buv. Bulo temno.
Gospodarz miał na imię Michajło. Wojciech poprosił go o pokazanie grobu jego babci, czyli Ukrainki od kożuszka, jak nazywali między sobą kobietę, która w czasach pogardy dla polskiego życia zdobyła się na tak szlachetny gest.
Pojechali razem drogą cerkiewną. Zatrzymali się obok cerkwi, przy której znajdował się cmentarz. Zaskoczył ich jego wygląd.
Cmentarz był na łące. Nie było na nim alejek, nie było drzew, nie było ubitej gołej ziemi. Była łąka, na której rosły kwiaty, takie same, jak u nas o tej porze roku.
Miejsca zmarłych wyglądały bardzo różnie. Przyciągały wzrok okazałe nagrobki z granitu i marmuru, ale wśród nich ulokowały się znacznie skromniejsze – czasem murowane, czasem wylewane z betonu systemem gospodarczym, ale też czasem jedynie metalowe krzyże z tabliczką, wbite w płaską ziemię bez charakterystycznego kopczyka.
Żywych kwiatów prawie nie było. Można było odnieść wrażenie, że zmarli wolą te, które za życia wydeptywali na łąkach, polach i tołoce, czyli dzikich i niczyich łęgach nad Czeremoszem, że nie tęskią za różami, goździkami czy chryzantemami. Trudno powiedzieć, czy wzdychali do plastikowych wieńców, a tych na cmentarzu było zatrzęsienie.
- Same tut – Michajło zatrzymał się przed zadbanym grobem.
Z dużego kolorowego zdjęcia wkomponowanego w cementowy, odlany z formy, pomnik, spoglądała na nich ładna młoda dziewczyna. Miała wąskie usta, duże brązowe oczy, a czarne gęste włosy przykrywały jej czoło i spadały falami na ramiona.
Była w białej rozpinanej koszuli ze stójką wykończoną czerwonym szlaczkiem. Koszulę zdobił szeroki czerwony haft, a szyję pojedynczy sznur korali.
- Tu spoczywa Gordijczuk Jewdokia Pietriwna 1911–1969 – przeczytał Wojciech tłumacząc cyrylicę.
Zapalili znicz, modlitwą podziękowali za kożuszek i zadumali się nad pokręconą polsko-ukraińską historią.
----------------------------
Napiszcie proszę, którą wersję lepiej się czyta.
Dziękuję.
-----------------------------
Na fotografiach cmentarz w Rybnie oraz Ukrainka od kożuszka
wycofałem się z publikowania na forum. To jednak wymagające czasu zajęcie, a koronawirus ostrzega, że jeśli popełnię błąd i on mnie dopadnie, to nawet z rodziną pożegnać się nie zdążę. Siły i środki skoncentrowałem więc na na tym, co jeszcze w życiu zaplanowałem zrobić. Od czasu do czasu jednak tutaj coś napiszę, ale bez naruszania regulaminu, a dzisiaj proszę Was o pomoc.
===
Pracuję nad czwartym tomem "Kresowej opowieści".
Będzie to powieść o wyprawie w 2017 roku kilku osób na Pokucie. Wyprawie śladami ich wcześniejszych wycieczek i dokonań oraz spotkań z poznanymi wtedy ludźmi.
Moją ambicją jest, aby Ukraińcy na kartach powieści mówili po ukraińsku, ale pojawia się problem, jak ich wypowiedzi prezentować. Cyrylicą, czy fonetycznym zapisem ukierunkowanym na anglosaskich czytelników, jaki oferuje Tłumacz Google.
Wczoraj napisałem jeden z rozdziałów IV tomu, opisujący prawdziwą sytuację, w jakiej brałem udział.
Ten opis wiernie oddaje spotkanie z wnukiem Ukrainki od kożuszka i dialogi, jakie wtedy miały miejsce.
Publikuję ten rozdział w obu wersjach (cyrylica/zapis dla anglosasów), a Was proszę o opinię, którą wersję lepiej się czyta. To 'surowa' wersja przed jakąkolwiek korektą, dlatego podzielcie się jedynie opinią o tym, która z nich jest bardziej przyjazna czytelnikowi.
Ctrl+C i Ctrl+V zlikwidował wszystkie przypisy z tłumaczeniami, ale one w powieści oczywiście będą.
W tym opisie, Wojciech, to ja, a Jadwiga, to Moja Mama.
DIALOGI ZAPISANE CYRYLICĄ
Wrócili do ‘Warszawy’, jak przed wojną Ukraińcy nazywali skupisko kilkunastu domów, w których mieszkali Polacy i skręcili w drogę prowadzącą do drogi cerkiewnej.
- Zobaczcie, - pani Jadwiga uśmiechnęła się – nasze znicze jeszcze się świecą. Zatrzymajmy się.
Bus zaparkował przy wiekowej sośnie, która z pewnością pamiętała rok 1944 i gdyby umiała mówić, to jej opowieść byłaby niezwykła.
Mówiłaby o polskich i ukraińskich radościach i smutkach, o weselach i pogrzebach, o miłości i o zdradzie. O przyjaźni i nienawiści, o ukaranych i nieukaranych zbrodniach. Powiedziałaby, że stosunki między Polakami i Ukraińcami były skomplikowane, że do ich odmalowania nie wystarczą tylko czarne i białe kolory. Że gniew etnicznych gospodarzy tej ziemi narastał powoli, że miał powody by narastać, ale że nigdy, że przenigdy nie miał prawa doprowadzić do zdarzeń, które w tej wsi miały miejsce 10 listopada 1944 roku.
- To nie są nasze znicze – zauważyła Magda. – Nasze były pękate, a te są smukłe.
- Я сказав, що тут живуть добрі Українці – Kola uśmiechnął się.
Pomodlili się, postali w ciszy i pojechali dalej.
- Tutaj, w tym domu, mieszkała Oksana – pani Jadwiga pokazała budynek stojący po prawej stronie drogi, kryty ocynkowaną blachą.
- Stąd wychodziła do Kut po Anię i tutaj szczęśliwie wróciła. A kukurydza taka sama duża rośnie, jak wtedy – dla odmiany wskazała dłonią duży zagon tej rośliny po lewej stronie.
Droga kończyła się ciasnym zakrętem i łączyła z inną, nieco szerszą.
- To droga cerkiewna – pani Jadwiga uważnie rozglądała się dokoła. – Proszę jechać powoli – zwróciła się do kierowcy. – Jeśli spotkamy jeden dom, to musi być ten, którego szukamy.
Nie ujechali nawet stu metrów, gdy zza gęstwiny wysokich olch, wierzb i wikliny ukazał się nie jeden dom, ale dwa. Zaskoczyło to panią Jadwigę.
- Gdyby nie ten drugi, to wszystko by się zgadzało – mówiła zmartwiona.
Rzeczywiście byli na odludziu. Gościniec z Kut do Śniatyna, wzdłuż którego usytuowana była większość wiejskich zabudowań znajdował się pół kilometra stąd. Zarysy innych domów były ledwie widoczne, dziewiętnastowiecznej cerkwi znajdującej się za nimi w ogóle nie było widać.
- Nie, to nie jest dom, pani Jadwigo, – Wojciech wskazał mniejsze z zabudowań – to budynek gospodarczy. Być może właśnie tutaj wydarzyła się ta scena z kożuszkiem.
- Це неможливо – odezwał się Kola. – Цей будинок не більше двадцяти років.
Uwaga ukraińskiego przewodnika była trafna. Na pewno znajdowali się przed domem zbudowanym po wojnie, prawdopodobnie w latach osiemdziesiątych lub dziewięćdziesiątych minionego wieku. Przed domem większym i ładniejszym niż większość starych zabudowań w tej ubogiej wsi.
- Ось ми повертаємось назад – nowy burmistrz wioski, który im towarzyszył i dotąd nie zabierał głosu, rozłożył ręce. – Це мало бути інше місце.
Kiedy wszyscy, oprócz pani Jadwigi, pogodzili się z fiaskiem misji i zgodzili się z burmistrzem, w drzwiach domu stanął, z wyglądu, sześćdziesięcioletni mężczyzna.
- Що ти шукаєтє? – zapytał spokojnym głosem. – Я живу тут, я вам допоможу.
- Szukamy przeszłości – Wojciech uścisnął wyciągniętą dłoń gospodarza. – W 1944 roku, kiedy wieczorem we wsi Ukraińska Powstańcza Armia mordowała Polaków, dwom Polkom udało się uciec. Jednej z nich Ukrainka, młoda kobieta, mieszkająca gdzieś tutaj, dała kożuszek. Tego domu szukamy.
Halina z Magdą zauważyły, że po słowach Wojciecha o UPA burmistrz i Kola spojrzeli na siebie i obaj pokręcili głowami.
- Цього будинку вже немає – gospodarz uśmiechnął się. – Він був старий, я його знесли і збудували нове. Це був будинок моєї бабусі. Я знаю цю історію з її оповідань .
- Бабуся сказала, що бандерейці приїхали звідти – wskazał dłonią okazały zagajnik, który w czasie wojny był pewnie tylko zbiorowiskiem zarośli.
- Будь ласка, не кажіть цього! – głos burmistrza był zdecydowany. – Невідомо хто це був. Було темно.
Gospodarz miał na imię Michajło. Wojciech poprosił go o pokazanie grobu jego babci, czyli Ukrainki od kożuszka, jak nazywali między sobą kobietę, która w czasach pogardy dla polskiego życia zdobyła się na tak szlachetny gest.
Pojechali razem drogą cerkiewną. Zatrzymali się obok cerkwi, przy której znajdował się cmentarz. Zaskoczył ich jego wygląd.
Cmentarz był na łące. Nie było na nim alejek, nie było drzew, nie było ubitej gołej ziemi. Była łąka, na której rosły kwiaty, takie same, jak u nas o tej porze roku.
Miejsca zmarłych wyglądały bardzo różnie. Przyciągały wzrok okazałe nagrobki z granitu i marmuru, ale wśród nich ulokowały się znacznie skromniejsze – czasem murowane, czasem wylewane z betonu systemem gospodarczym, ale też czasem jedynie metalowe krzyże z tabliczką, wbite w płaską ziemię bez charakterystycznego kopczyka.
Żywych kwiatów prawie nie było. Można było odnieść wrażenie, że zmarli wolą te, które za życia wydeptywali na łąkach, polach i tołoce, czyli dzikich i niczyich łęgach nad Czeremoszem, że nie tęskNią za różami, goździkami czy chryzantemami. Trudno powiedzieć, czy wzdychali do plastikowych wieńców, a tych na cmentarzu było zatrzęsienie.
- Саме тут – Michajło zatrzymał się przed zadbanym grobem.
Z dużego kolorowego zdjęcia wkomponowanego w cementowy, odlany z formy, pomnik, spoglądała na nich ładna młoda dziewczyna. Miała wąskie usta, duże brązowe oczy, a czarne gęste włosy przykrywały jej czoło i spadały falami na ramiona.
Była w białej rozpinanej koszuli ze stójką wykończoną czerwonym szlaczkiem. Koszulę zdobił szeroki czerwony haft, a szyję pojedynczy sznur korali.
- Tu spoczywa Gordijczuk Jewdokia Pietriwna 1911–1969 – przeczytał Wojciech tłumacząc cyrylicę.
Zapalili znicz, modlitwą podziękowali za kożuszek i zadumali się nad pokręconą polsko-ukraińską historią.
WERSJA Z ANGLOSASKIM ZAPISEM DIALOGÓW
Wrócili do ‘Warszawy’, jak przed wojną Ukraińcy nazywali skupisko kilkunastu domów, w których mieszkali Polacy i skręcili w drogę prowadzącą do drogi cerkiewnej.
- Zobaczcie, - pani Jadwiga uśmiechnęła się – nasze znicze jeszcze się świecą. Zatrzymajmy się.
Bus zaparkował przy wiekowej sośnie, która z pewnością pamiętała rok 1944 i gdyby umiała mówić, to jej opowieść byłaby niezwykła.
Mówiłaby o polskich i ukraińskich radościach i smutkach, o weselach i pogrzebach, o miłości i o zdradzie. O przyjaźni i nienawiści, o ukaranych i nieukaranych zbrodniach. Powiedziałaby, że stosunki między Polakami i Ukraińcami były skomplikowane, że do ich odmalowania nie wystarczą tylko czarne i białe kolory. Że gniew etnicznych gospodarzy tej ziemi narastał powoli, że miał powody by narastać, ale że nigdy, że przenigdy nie miał prawa doprowadzić do zdarzeń, które w tej wsi miały miejsce 10 listopada 1944 roku.
- To nie są nasze znicze – zauważyła Magda. – Nasze były pękate, a te są smukłe.
- YA skazav, shcho tut zhyvutʹ dobri Ukrayintsi – Kola uśmiechnął się.
Pomodlili się, postali w ciszy i pojechali dalej.
- Tutaj, w tym domu, mieszkała Oksana – pani Jadwiga pokazała budynek stojący po prawej stronie drogi, kryty ocynkowaną blachą.
- Stąd wychodziła do Kut po Anię i tutaj szczęśliwie wróciła. A kukurydza taka sama duża rośnie, jak wtedy – dla odmiany wskazała dłonią duży zagon tej rośliny po lewej stronie.
Droga kończyła się ciasnym zakrętem i łączyła z inną, nieco szerszą.
- To droga cerkiewna – pani Jadwiga uważnie rozglądała się dokoła. – Proszę jechać powoli – zwróciła się do kierowcy. – Jeśli spotkamy jeden dom, to musi być ten, którego szukamy.
Nie ujechali nawet stu metrów, gdy zza gęstwiny wysokich olch, wierzb i wikliny ukazał się nie jeden dom, ale dwa. Zaskoczyło to panią Jadwigę.
- Gdyby nie ten drugi, to wszystko by się zgadzało – mówiła zmartwiona.
Rzeczywiście byli na odludziu. Gościniec z Kut do Śniatyna, wzdłuż którego usytuowana była większość wiejskich zabudowań znajdował się pół kilometra stąd. Zarysy innych domów były ledwie widoczne, dziewiętnastowiecznej cerkwi znajdującej się za nimi w ogóle nie było widać.
- Nie, to nie jest dom, pani Jadwigo, – Wojciech wskazał mniejsze z zabudowań – to budynek gospodarczy. Być może właśnie tutaj wydarzyła się ta scena z kożuszkiem.
- Tse nemozhlyvo – odezwał się Kola. – Tsey budynok ne bilʹshe dvadtsyaty rokiv
Uwaga ukraińskiego przewodnika była trafna. Na pewno znajdowali się przed domem zbudowanym po wojnie, prawdopodobnie w latach osiemdziesiątych lub dziewięćdziesiątych minionego wieku. Przed domem większym i ładniejszym niż większość starych zabudowań w tej ubogiej wsi.
- Osʹ my povertayemosʹ nazad – nowy burmistrz wioski, który im towarzyszył i dotąd nie zabierał głosu, rozłożył ręce. – Tse malo buty inshe mistse .
Kiedy wszyscy, oprócz pani Jadwigi, pogodzili się z fiaskiem misji i zgodzili się z burmistrzem, w drzwiach domu stanął, z wyglądu, sześćdziesięcioletni mężczyzna.
- Shcho vy shukayete? – zapytał spokojnym głosem. – YA zhyvu tut, ya vam dopomozhu.
- Szukamy przeszłości – Wojciech uścisnął wyciągniętą dłoń gospodarza. – W 1944 roku, kiedy wieczorem we wsi Ukraińska Powstańcza Armia mordowała Polaków, dwom Polkom udało się uciec. Jednej z nich Ukrainka, młoda kobieta, mieszkająca gdzieś tutaj, dała kożuszek. Tego domu szukamy.
Halina z Magdą zauważyły, że po słowach Wojciecha o UPA burmistrz i Kola spojrzeli na siebie i obaj pokręcili głowami.
- Tsʹoho budynku vzhe nemaye – gospodarz uśmiechnął się. – Vin buv staryy, ya yoho znesly i zbuduvaly nove. Tse buv budynok moyeyi babusi. YA znayu tsyu istoriyu z yiyi opovidanʹ .
- Babusya skazala, shcho bandereytsi pryyikhaly zvidty – wskazał dłonią okazały zagajnik, który w czasie wojny był pewnie tylko zbiorowiskiem zarośli.
- Budʹ laska, ne kazhitʹ tsʹoho! – głos burmistrza był zdecydowany. – Nevidomo khto tse buv. Bulo temno.
Gospodarz miał na imię Michajło. Wojciech poprosił go o pokazanie grobu jego babci, czyli Ukrainki od kożuszka, jak nazywali między sobą kobietę, która w czasach pogardy dla polskiego życia zdobyła się na tak szlachetny gest.
Pojechali razem drogą cerkiewną. Zatrzymali się obok cerkwi, przy której znajdował się cmentarz. Zaskoczył ich jego wygląd.
Cmentarz był na łące. Nie było na nim alejek, nie było drzew, nie było ubitej gołej ziemi. Była łąka, na której rosły kwiaty, takie same, jak u nas o tej porze roku.
Miejsca zmarłych wyglądały bardzo różnie. Przyciągały wzrok okazałe nagrobki z granitu i marmuru, ale wśród nich ulokowały się znacznie skromniejsze – czasem murowane, czasem wylewane z betonu systemem gospodarczym, ale też czasem jedynie metalowe krzyże z tabliczką, wbite w płaską ziemię bez charakterystycznego kopczyka.
Żywych kwiatów prawie nie było. Można było odnieść wrażenie, że zmarli wolą te, które za życia wydeptywali na łąkach, polach i tołoce, czyli dzikich i niczyich łęgach nad Czeremoszem, że nie tęskią za różami, goździkami czy chryzantemami. Trudno powiedzieć, czy wzdychali do plastikowych wieńców, a tych na cmentarzu było zatrzęsienie.
- Same tut – Michajło zatrzymał się przed zadbanym grobem.
Z dużego kolorowego zdjęcia wkomponowanego w cementowy, odlany z formy, pomnik, spoglądała na nich ładna młoda dziewczyna. Miała wąskie usta, duże brązowe oczy, a czarne gęste włosy przykrywały jej czoło i spadały falami na ramiona.
Była w białej rozpinanej koszuli ze stójką wykończoną czerwonym szlaczkiem. Koszulę zdobił szeroki czerwony haft, a szyję pojedynczy sznur korali.
- Tu spoczywa Gordijczuk Jewdokia Pietriwna 1911–1969 – przeczytał Wojciech tłumacząc cyrylicę.
Zapalili znicz, modlitwą podziękowali za kożuszek i zadumali się nad pokręconą polsko-ukraińską historią.
----------------------------
Napiszcie proszę, którą wersję lepiej się czyta.
Dziękuję.
-----------------------------
Na fotografiach cmentarz w Rybnie oraz Ukrainka od kożuszka